Początki istnienia kierunku „Biologia” na UO to data 19 października 1995 r., kiedy to uchwałą Senatu UO na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii utworzono trzyletnie studia zawodowe na tym kierunku. Naukę rozpoczęło wówczas 25 studentów. Kilka lat później, na wniosek Rady Wydziału Przyrodniczo-Technicznego, decyzją Senatu UO z 28 listopada 2002 r. uruchomiono studia magisterskie w tym zakresie. W roku 2006 Wydział uzyskał prawo nadawania stopnia doktora nauk biologicznych, a w styczniu 2012 r. – stopnia naukowego doktora habilitowanego w dyscyplinie biologia. W roku 2006 wydział uzyskał prawo nadawania stopnia doktora nauk biologicznych, a w styczniu 2012 – stopnia naukowego doktora habilitowanego w dyscyplinie biologia.
Jednak korzenie kształcenia w ramach nauk biologicznych na Uniwersytecie Opolskim sięgają połowy lat 80. ubiegłego wieku. Były one związane z zatrudnieniem w Wyższej Szkole Pedagogicznej doc. Krystyny Dubel i doc. Adama Latały (późniejszych profesorów) dla wzmocnienia kadry dydaktycznej na przygotowywanym do uruchomienia w Instytucie Chemii interdyscyplinarnym kierunku studiów „Agrobiochemia”.
Profesor Dubel była geografem, lecz jej zainteresowania naukowe koncentrowały się wokół zagadnień biosozologii (naukowe podstawy ochrony przyrody) oraz różnych aspektów ochrony środowiska. Profesor Adam Latała był z wykształcenia weterynarzem, specjalizującym się w mikrobiologii. Dzięki zaangażowaniu obojga profesorów, dyrekcji Instytutu Chemii (zwłaszcza prof. Barbary Rzeszotarskiej) oraz jego ówczesnych adiunktów (m.in. prof. Pawła Kafarskiego, prof. Piotra Wieczorka i dr hab. Krystyny Boreckiej), kształcenie na kierunku „Agrobiochemia” rozpoczęło się w październiku 1983 roku.
W roku 1988 został utworzony Ogólnouczelniany Zakład Ochrony i Kształtowania Środowiska, gdzie pod kierunkiem prof. Krystyny Dubel i dr hab. Krystyny Boreckiej podjęto prace nad programem pierwszych w kraju magisterskich studiów (o profilu uniwersyteckim) na kierunku „Ochrona środowiska”. Po dwóch latach Zakład został przekształcony w Instytut Ochrony i Kształtowania Środowiska funkcjonujący w strukturach Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii, co umożliwiło uruchomienie w roku akademickim 1990/1991 najpierw stacjonarnych, a następnie zaocznych studiów magisterskich na kierunku „Ochrona środowiska”.
Powodzenie z jakim funkcjonowały kierunki „Agrobiochemia” i „Ochrona środowiska”, a także uruchomienie na III roku „Ochrony środowiska” specjalności „Biologia środowiska” (1993), zaowocowało intensyfikacją działań zmierzających do poszerzenia oferty dydaktycznej wydziału o kolejne nowe kierunki studiów. Szczególne starania władz dziekańskich we współpracy z prof. Adamem Latałą i prof. Jerzym Lisem (późniejszymi prorektorami UO) dotyczyły uruchomienia kierunku „Biologia”. Starania te zostały uwieńczone uzyskaniem w 1994 r. zgody MEN na utworzenie trzyletnich studiów zawodowych z „Biologii” (1995), a w roku 2002 na nabór na „Biologię” magisterską.
Tekst przygotowano na podstawie artykułu „JAK KIEŁKOWAŁA OPOLSKA BIOLOGIA Jubileusz 25-lecia kierunku (część I)” autorstwa prof. dr hab. Arkadiusza Nowaka, który został opublikowany w Piśmie Uniwersytetu Opolskiego Indeks. Numer 1-2 (203-204)/Luty 2020.
Historia Instytutu Biologii
Obecny Instytut Biologii miał swoje początki w trzyosobowym Zakładzie Zoologii (mgr Anna Kocorek, dr Barbara Lis, dr hab. Jerzy Lis) stanowiącym część powstałego w grudniu 1996 roku Instytutu Biologii i Ochrony Środowiska.
W 1999 roku, po powołaniu Wydziału Przyrodniczo-Technicznego instytut ten podzielił się na dwie katedry: Katedra Biologii Molekularnej i Eksperymentalnej, której kierownikiem został Prof. dr hab. Adam Latała, oraz Katedra Biosystematyki, na kierownika której został powołany Prof. dr hab. Jerzy Lis.
Do 2018 r. opolska biologia funkcjonowała w strukturach Wydziału Przyrodniczo-Technicznego właśnie jako Katedra Biosystematyki, a jej wieloletnim kierownikiem, od momentu powstania (czyli od 1999 r.) do 2012 r., był prof. dr hab. Jerzy Lis. Następnie funkcję kierownika Katedry w latach 2012-2016 pełnił prof. dr hab. Tadeusz Zatwarnicki, a w latach 2016-2018 ponownie prof. dr hab. Jerzy Lis.
W wyniku zmian strukturalnych na Uniwersytecie Katedra została w 2018 r. przemianowana na Instytut Biologii, którego dyrektorem był początkowo prof. Tadeusz Zatwarnicki, a od 2019 r. funkcję tę przejął dr Miłosz Mazur, który pełnił ją do 31 sierpnia 2024 r. Od 1 września 2024 r. na dyrektora instytutu został powołany Prof. dr hab. Jerzy Lis.
Pracownicy Instytutu Biologii prowadzą badania niemal na całym świecie. Z wyjątkiem Antarktydy, byli lub są obecni na wszystkich kontynentach. Entomolodzy opracowują fauny Nowej Kaledonii, Nowej Zelandii i Australii, Afryki, Madagaskaru, Ameryki Północnej, Orientu i wielu europejskich krajów. Zespół botaników i zoologów prowadzi od ponad 15 lat program badań bioróżnorodności Azji Środkowej, głównie Tadżykistanu, ale także Kirgistanu, Kazachstanu i Uzbekistanu. Paleontolodzy dokumentują historię naturalną Śląska Opolskiego oraz opisują faunę triasu i kredy opolskiej, korzystając, m.in. z unikalnych wykopalisk skamieniałości w Krasiejowie. Stanowisko to zostało odkryte w 1985 r. przez ówczesnego studenta biologii Uniwersytetu Wrocławskiego, a późniejszego pracownika Instytutu Biologii dr. Krzysztofa Spałka. Poza Krasiejowem paleobiolodzy Instytutu są obecni w innych regionach Polski oraz w Niemczech, Holandii, Belgii, Szwajcarii, Portugalii i innych krajach Europy, a nawet w Jordanii. Paleobiolodzy Instytutu Biologii, jako jedyni w Polsce zajmują się badaniami paleohistologicznymi, w której to dziedzinie są jednymi z najlepszych specjalistów na świecie.
Pracownicy Instytutu prowadzą także badania na obszarach Polski ważnych pod względem poznania i zachowania ich bioróżnorodności, w tym, m.in. w Puszczy Białowieskiej, na bagnach biebrzańskich, a także w licznych parkach narodowych i krajobrazowych w całej Polsce.
Wyniki swoich badań publikują każdego roku w czasopismach z tzw. listy filadelfijskiej, opisując corocznie wiele nieznanych do tej pory nauce gatunków roślin i zwierząt (głównie owadów), syntaksonów, zjawisk i zależności ekologicznych. Są także autorami licznych monografii i książek oraz wielu artykułów w czasopismach o ogólnopolskim i lokalnym zasięgu. Tylko w latach 2017-2024 opolscy biolodzy byli autorami lub współautorami ponad 400 publikacji naukowych.
Pracownicy Instytutu są redaktorami lub członkami rad redakcyjnych wielu czasopism: „Cretaceous Research”, „Phytocoenologia”, „Insects”, „Wiadomości Botaniczne”, „Heteroptera Poloniae – Acta Faunistica”, „Fragmenta Naturae”, „Monographiae Botanicae”, „Acta Musei Silesiae, Scientiae Naturales”, „Westnik Sachalinskogo Muzeja” i innych. Zasiadali lub zasiadają w zarządach najstarszych i najważniejszych polskich towarzystw naukowych, np. Polskiego Towarzystwa Botanicznego, Polskiego Towarzystwa Entomologicznego, oraz międzynarodowych stowarzyszeń i komisji, np. International Commission of Stratigraphy, European Association of Vertebrate Palaeontology, Society of Vertebrate Paleontology.
Instytut Biologii wspiera lokalne władze i instytucje publiczne poprzez wykonywanie licznych ekspertyz środowiskowych dla organów administracji państwowej i samorządowej, kluczowych inwestycji regionalnych i krajowych, w tym budowy bloków 5. i 6. Elektrowni Opole, autostrady A-4, ferm wiatrowych, obwodnic miast i wielu innych. Pracownicy Instytutu pomagają administracji w inwentaryzacjach przyrodniczych, ocenach wniosków i ustalaniu kryteriów w regionalnych programach finansowych w zakresie infrastruktury i ochrony środowiska. Zasiadają w wielu gremiach doradczych z zakresu ochrony przyrody, ochrony środowiska i rozwoju regionalnego, oraz współtworzą strategie rozwojowe na różnych poziomach administracyjnych.
Do niedawna, w Instytucie Biologii funkcjonowało sześć zespołów badawczych: Zespół badań morfologicznych i molekularnych w systematyce zwierząt (kierownik: prof. dr hab. Jerzy Lis), Zespół badań egzosomów i liposomów (kierownik: prof. dr hab. Tadeusz Janas), Zespół badań różnorodności roślin (kierownik: dr hab. Vitózslav Plażek, prof. UO), Zespół badań paleobiologicznych (kierownik: dr Mateusz Antczak), Zespół badań ekologicznych (kierownik: dr hab. Sławomir Mitrus, prof. UO), Zespół badań systematyki i ekologii owadów (kierownik: prof. dr hab. Tadeusz Zatwarnicki).
Obecnie (od 1 września 2024 roku) zespoły badawcze zostały połączone w cztery katedry: Katedra Bioinformatyki i Biologii Molekularnej (kierownik — prof. dr hab. Jerzy Lis), Katedra Botaniki i Monitoringu Biologicznego (kierownik: dr hab. Małgorzata Rajfur), Katedra Paleobiologii (kierownik: dr Mateusz Antczak), Katedra Ekologii i Biosystematyki (kierownik: dr hab. Sławomir Mitrus, prof. UO).
Utworzenie Międzynarodowego Centrum Badawczo-Rozwojowego Uniwersytetu Opolskiego na rzecz Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego (MCBR), którego otwarcie nastąpiło 21 czerwca 2023 roku, znacznie wzmocniło potencjał badawczy Instytutu Biologii. W jego ramach, nastąpił wzrost przestrzeni do prowadzenia badań oraz posiadanej aparatury. Nowe laboratoria badań molekularnych, ekologicznych, całkowicie nowy zielnik i kolekcja bezkręgowców, mikroskop skaningowy czy szklarnia do eksperymentów i przestrzeń do badań polowych — zapewniają Instytutowi możliwość rozwoju na kolejne lata.
Tekst przygotowano na podstawie dwóch monografii:
Nicieja S.S. Alma Mater Opoliensis. Ludzie – fakty – wydarzenia. Księga jubileuszowa w 50. Rocznicę Wyższej Szkoły pedagogicznej w Opolu i 10. Rocznicę powstania Uniwersytetu Opolskiego. Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, 2004.
Szewczyk- Kłos D., Błaszczyk A. (red.) 70 lat tradycji. 30 lat Uniwersytetu Opolskiego. Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, 2024.
Uniwersytet Opolski
plac Kopernika 11a
45-040 Opole
Rektorat
tel.: 77 541 59 03
Biuro Kanclerza
tel.: 77 541 60 70
NIP: 754-000-71-79
Regon: 000001382
